Tính đoàn kết thường sinh ra từ nỗi đau đớn thay vì niềm vui.Ngưòi ta cảm thấy gần gũi với ngưòi cùng mình chia sẻ một thời điểm khắc nghiệt hơn là ngưòi chia sẻ cùng mình một sự vui sướng .Bất hạnh là nguòn gốc của tính đoàn kết và hòa hợp ,trong khi hạnh phúc thường gây ra chia rẽ ,tại sao ư? Vì trong một chiến thắng tập thể ,ai cũng cảm thấy mình bị thiệt hơn so với công trạng mình bỏ ra .Ai cũng tưởng mình là tác giả duy nhất của thành công chung .Bao nhiêu gia đình chia rẽ khi khoảnh khắc thừa kế đến .Bao nhiêu ban nhạc có thể gắn bó với nhau đến mức thành công ? Bao nhiêu phong trào bị tan rã cho đến khi quyền lực được thiết lập .Chính khi nghĩ đến nỗi thống khổ mà những ngưòi tử vì đạo của dân tộc mình phải trải qua mà trong thoáng chốc ngưòi ta có thể vứt bỏ cái tôi khó chịu .Chính khi nhớ về nỗi đau dai dẳng từng cùng nếm trải mà ngưòi ta trở lên gắn kết và mạnh mẽ .Ngưòi ta luôn tôn thờ thứ tình cảm này nhưng những ngưòi tôn thờ sẽ không bao giờ có thể có được . Bởi lẽ chung quy lại dù có thiêng liêng đến đâu thì nguồn gốc vẫn chính là đau đớn . Và rằng dù con ngưòi có tinh thần mạnh mẽ đến đâu thì cũng không thể bắt ép chọn đau đớn thay vì nhàn hạ ,thứ đó là do hoàn cảnh chứ không phải ngưòi ta tạo ra ,là do bị ép chứ không phải là niềm mong muốn .Có lẽ chính khắc nghiệt mà nó mới trở lên hiếm có và thiêng liêng đến vậy.